Τελευταία ενημέρωση 12 Δεκεμβρίου, 2023 στις 09:23 πμ
Σημείωμα του Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας
Α΄. Σύμφωνα με το αρ. 656 ΑΚ «[α]ν ο εργοδότης έγινε υπερήμερος ως προς την αποδοχή της εργασίας ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα να απαιτήσει την πραγματική απασχόλησή του, καθώς και το μισθό για το διάστημα που δεν απασχολήθηκε. Δικαίωμα να απαιτήσει το μισθό έχει ο εργαζόμενος και στην περίπτωση που η αποδοχή της εργασίας είναι αδύνατη από λόγους που αφορούν στον εργοδότη και δεν οφείλονται σε ανώτερη βία. Στις ανωτέρω περιπτώσεις ο εργαζόμενος δεν είναι υποχρεωμένος να παράσχει την εργασία σε άλλο χρόνο. Ο εργοδότης, όμως, έχει δικαίωμα να αφαιρέσει από το μισθό καθετί που ο εργαζόμενος ωφελήθηκε από τη ματαίωση της εργασίας ή από την παροχή της αλλού».
Ως ανωτέρα βία κατά την κρατούσα υποκειμενική θεωρία «θεωρείται παν τυχηρόν γεγονός, εις την συγκεκριμένην περίπτωσιν απρόβλεπτον, το οποίον ήτο αδυνατον ν’ αποτραπή, ακόμη και δια μέτρων άκρας επιμελείας και συνέσεως» (Μπαλής, Γεν. Αρχαί παράγρ. 179. Επίσης ΑΠ 677/74 – ΔΕΝ 1974 σ. 793, ΑΠ 476/77 – ΔΕΝ 1977 σ. 583, ΑΠ 1340/79 – ΔΕΝ 1980 σ. 114, Εφ. Θεσ/νίκης 1755/94 – ΔΕΝ 1995 σ. 443, ΑΠ 1331/02 – ΔΕΝ 2003 σ. 657, επίσης ΑΠ 19/04 – ΔΕΝ 2004 σ. 807, ΑΠ 1303/04 – ΔΕΝ 2005 σ. 448, ΑΠ 171/13 – ΔΕΝ 2014 σ. 98, ΑΠ 729/15 – ΔΕΝ 2015 σ. 1078).
Ως τυχηρόν, εξ άλλου, γεγονός θεωρείται κάθε γεγονός το οποίο δεν οφείλεται σε πταίσμα και δεν θα ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, μπορούσε όμως να αποτραπεί με μέτρα άκρας επιμελείας και συνέσεως, ώστε να μην επέλθει η αδυναμία παροχής της εργασίας. Όπως φαίνεται και από τον ορισμό της, η ανωτέρα βία αποτελεί μορφή τυχηρού (εν ευρεία εννοία) γεγονότος, το οποίο διαφέρει από το (εν στενή εννοία) τυχηρόν γεγονός, κατά το ότι δεν θα μπορούσε να αποτραπεί ούτε δια μέτρων άκρας επιμελείας και συνέσεως.
Β΄. Όσον αφορά την υποχρέωση καταβολής αποδοχών στους εργαζομένους σε περίπτωση διακοπής της λειτουργίας της επιχειρήσεως λόγω γεγονότος που επέφερε οριστική ή προσωρινή αδυναμία αποδοχής της εργασίας γίνονται οι εξής διακρίσεις:
α΄) Εάν ο λόγος που επέφερε τη διαταραχή της λειτουργίας της επιχειρήσεως αφορά την επιχείρηση και οφείλεται σε ανωτέρα βία, ο εργοδότης απαλλάσσεται της υποχρεώσεως καταβολής αποδοχών στους μισθωτούς.
β΄) Εάν ο λόγος αφορά μεν την επιχείρηση αλλά δεν οφείλεται σε ανωτέρα βία, ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει τον μισθό.
γ΄) Εάν ο λόγος δεν αφορά την επιχείρηση και οφείλεται σε ανωτέρα βία ο εργοδότης απαλλάσσεται της υποχρεώσεως καταβολής αποδοχών και.
δ΄) Εάν ο λόγος δεν αφορά την επιχείρηση και δεν οφείλεται σε ανωτέρα βία ο εργοδότης απαλλάσσεται από την καταβολή του μισθού μόνον εάν το τυχηρό γεγονός κατέστησε συγχρόνως και στον εργαζόμενο αδύνατη την παροχή της εργασίας. Στην περίπτωση αυτήν, εφαρμόζεται το αρ. 380 του ΑΑΚ, βάσει του οποίου απαλλάσσεται τόσο ο μισθωτός από την υποχρέωση παροχής.
Η νομολογία και η θεωρία έχουν υπαγάγει στην έννοια του «τυχηρού» ή στην έννοια της «ανωτέρας βίας» διάφορες περιπτώσεις (Ευρετήριο των περιπτώσεων αυτών, βλ. στο ΔΕΝ 1996, τεύχος 1239 σ. 141). Μεταξύ των περιπτώσεων που η νομολογία έχει κατατάξει στην έννοια της «ανωτέρας βίας» συγκαταλέγεται και η διακοπή λειτουργίας της επιχειρήσεως κατόπιν πράξεως Διοικητικής Αρχής (ΑΠ 476/1977 εις ΔΕΝ 1977, 583) ή κατόπιν διατάξεως νόμου αναγκαστικής ισχύος (ΑΠ 444/1954 εις ΔΕΝ 1954, 429, ΕφΑθ 1899/1795 εις ΔΕΝ 1976, 194).
Γ΄. Με την Υ.Α. 65581/12-7-2023 του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφαλίσεως (ΦΕΚ 4491, τεύχος Β΄ της 12.7.2023) προβλέπεται η λήψη έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα κατά τη διάρκεια του καιρικού φαινομένου – καύσωνα με την ονομασία «ΚΛΕΩΝ».
Στο αρ. 2 της εν λόγω Υ.Α. προβλέπεται πως κατά τη διάρκεια του φαινομένου καθίσταται υποχρεωτική η παύση των χειρωνακτικών εργασιών που εκτελούνται σε εξωτερικό χώρο, όπως ενδεικτικώς των τεχνικών ή οικοδομικών εργασιών, των εργασιών διανομής προϊόντων ή αγαθών κ.λπ., για το χρονικό διάστημα μεταξύ των ωρών 12:00 έως 17:00 υπό την προϋπόθεση ότι: α΄) ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT διαμορφώνεται σε τιμή ανώτερη του 32,2 ή β΄) η θερμοκρασία διαμορφώνεται σε τιμή άνω των 42oC και ταυτόχρονα η τιμή του δείκτη υγρασίας διαμορφώνεται σε τουλάχιστον 14% ή γ΄) η θερμοκρασία διαμορφώνεται σε τιμή άνω των 40oC και ταυτόχρονα η τιμή του δείκτη υγρασίας διαμορφώνεται σε τουλάχιστον 20%. Ειδικώς για τις εργασίες που εκτελούνται σε ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, προβλέφθηκε πως η υποχρέωση παύσης των εργασιών μεταξύ των ωρών 12:00 έως 17:00 υφίσταται σε περίπτωση που η θερμοκρασία υπερβεί τους 38oC. Σε περίπτωση μη τήρησης των ανωτέρω υποχρεώσεων, προβλέφθηκε, μάλιστα, η επιβολή διοικητικού προστίμου ύψους 2.000€ ανά απασχολούμενο εργαζόμενο.
Παράλληλα, με την Εγκύκλιο 65851/13-7-2023 διευκρινίστηκε ότι το αρ. 2 της Υ.Α. 65851/12-7-2023 δεν εφαρμόζεται «στην περίπτωση εργασιών σε οικονομικές δραστηριότητες που αφορούν σημαντικές και κοινωνικά κρίσιμες υποδομές στους τομείς της υγείας, των μεταφορών και της κοινής ωφέλειας (υγειονομικές μονάδες, ύδρευση, ηλεκτρισμός, αεροπορικές μεταφορές, handling, θαλάσσιες, χερσαίες και σιδηροδρομικές μεταφορές)».
Όπως καθίσταται σαφές, η υποχρεωτική παύση των εργασιών αφορά συγκεκριμένες εργασίες που εκτελούνται σε εξωτερικούς χώρους και επέρχεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ειδικότερα δε όταν η θερμοκρασία και η υγρασία της ατμόσφαιρας ή ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT υπερβεί ορισμένες τιμές. Η θερμοκρασία, η υγρασία και ο βιοκλιματικός δείκτης της ατμόσφαιρας μπορούν να ελεγχθούν από την επίσημη ιστοσελίδα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (www.emy.gr και http://www.emy.gr/emy/el/forecast/deikths_wbgt).
Δ΄. Όπως ήδη σημειώθηκε, η υποχρεωτική παύση των εργασιών κατόπιν εκδόσεως σχετικής νομοθετικής διατάξεως συνιστά για τον εργοδότη γεγονός «ανωτέρας βίας», το οποίο δεν οφείλεται στον ίδιο και το οποίο καθιστά αδύνατη την αποδοχή της εργασίας των μισθωτών, υπό την απειλή μάλιστα υψηλού διοικητικού προστίμου. Ως εκ τούτου, σε περίπτωση που συνέτρεξαν οι προβλεπόμενες από την Υ.Α. προϋποθέσεις και διεκόπη αναγκαστικά η εργασία των μισθωτών, ο εργοδότης απαλλάσσεται από την καταβολή των αποδοχών που αντιστοιχούν στις συγκεκριμένες ώρες μη απασχολήσεως.
Διαφορετική είναι η περίπτωση κατά την οποία ο εργοδότης αποφασίζει ο ίδιος να διακόψει τις εργασίες της επιχειρήσεώς του κατά τις αναφερόμενες ώρες, χωρίς όμως να συντρέχουν οι προβλεπόμενες από την Υ.Α. βιοκλιματικές προϋποθέσεις. Στην περίπτωση αυτήν, η διακοπή των εργασιών οφείλεται σε απόφαση του εργοδότη και δεν συνιστά περιστατικό «ανωτέρας βίας», ώστε ο εργοδότης οφείλει να καταβάλει κανονικά στους εργαζομένους που τυχόν δεν απασχολήθηκαν τις αποδοχές τους.
Το ίδιο, κατ’ αρχήν, ισχύει και για την περίπτωση κατά την οποία η επιχείρηση ανήκει στην κατηγορία επιχειρήσεων που ασκούν οικονομικές δραστηριότητες αφορώσες σημαντικές και κοινωνικά κρίσιμες υποδομές στους τομείς της υγείας, των μεταφορών και της κοινής ωφέλειας, όπως αναφέρει η Εγκύκλιος 65851/13-7-2023. Και στην περίπτωση αυτήν, εφ’ όσον ο εργοδότης αποφασίσει να διακόψει τις εργασίες που εκτελούνται σε εξωτερικό χώρο κατά το αναφερόμενο στην Υ.Α. χρονικό διάστημα, θα πρέπει να καταβάλει κανονικά τις αποδοχές των μη απασχοληθέντων μισθωτών. Σημειώνεται πάντως πως η συγκεκριμένη Εγκύκλιος προσθέτει ευρεία εξαίρεση που δεν προβλεπόταν στην αρχική διάταξη του αρ. 2 της Υ.Α. και στην πραγματικότητα δεν ερμηνεύει αυτήν (για τον ρόλο των Εγκυκλίων και τη νομική τους ισχύ βλ. Ταμπάκη, Ο ρόλος των εγκυκλίων εις την ερμηνείαν και εφαρμογήν του δικαίου, ΔΕΝ 2014, 883).
Ε΄. Επισημαίνεται πως τα ανωτέρω αποτελούν νομική ανάλυση που πραγματοποιείται υπό την επιφύλαξη τυχόν μελλοντικής εκδόσεως νομοθετικών διατάξεων που μπορεί να ρυθμίζουν ειδικώς το ζήτημα καταβολής των αποδοχών των εργαζομένων που τυχόν δεν απασχολήθηκαν λόγω της υποχρεωτικής παύσης των εργασιών κατά τη διάρκεια του καύσωνος «ΚΛΕΩΝ».
Υπενθυμίζουμε άλλωστε πως κατά το παρελθόν, σε αντίστοιχες περιπτώσεις κατά τις οποίες αποφασίστηκε η αναστολή λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων λόγω φαινομένων κακοκαιρίας (συγκεκριμένα λόγω χιονοπτώσεων), νομοθετήθηκε η υποχρεωτική καταβολή των αποδοχών των εργαζομένων που δεν εργάσθηκαν κατά τις ημέρες αναστολής λειτουργίας (βλ. συγκεκριμένα αρ. 20 παρ. 2 του Ν. 4892/2022 που αφορούσε το διάστημα αναστολής λειτουργίας των επιχειρήσεων κατά τις ημερομηνίες της 25 και 26 Ιανουαρίου 2022 λόγω σφοδρών χιονοπτώσεων).
ΠΑΤΣΟΥΡΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Δικηγόρος
